حتماً با نقشه های هیدرولیکی متنوع که گاه ساده و گاه پیچیده هستند مواجه، و گاهاً حتی دچار سردرگمی شده اید! جای نگرانی نیست! شناخت نماد های هیدرولیکی، قطعاً میتواند تا حدودی پیچیدگی این نقشه ها را برای شما ساده کرده و به شما قدرت تحلیل ببخشد. در این قسمت از سری مقالات علم و فن، با نماد های هیدرولیکی بیشتر آشنا خواهید شد:

ساده ترین و ابتدایی ترین نماد در نقشه های هیدرولیک، نشان دهنده مخزن روغن هیدرولیک است، یعنی همان محلی که بسته به ابعاد اندازه عملگرها دستگاه (جک ها، هیدرموتورها، تجهیزات الحاقی و …) حجم معینی از روغن هیدرولیک آماده به جریان پیدا کردن به مدار میباشد.

یکی از دیگر قطعاتی که هر سیستم هیدرولیک به آن نیاز دارد، فیلتر است. فیلترهای هیدرولیکی بسته به طراحی سیستم میتوانند در خط فشار و یا خط برگشت روغن هیدرولیک قرار گیرند.

روغن هیدرولیک با کار کردن مداوم سیستم داغ میشود، پس حتماً نیاز به یک رادیاتور خنک کننده برای آن وجود دارد. این رادیاتور که به آن کولر روغن نیز گفته میشود با نمادی شبیه به فیلتر نمایش داده میشود، که البته با کمی دقت و مقایسه متوجه تفاوت های این دو خواهید شد!

هر سیستم هیدرولیکی برای اینکه بتواند کار تولید کند، نیاز به جریان روغن دارد. این جریان توسط پمپ هیدرولیکی تولید میشود، پمپ هیدرولیکی روغن را از منبع کشیده و به داخل مدار هدایت میکند. جهت فلش، نشان دهنده خروجی روغن از پمپ هیدرولیکی میباشد. البته پمپ های هیدرولیکی انواع مختلفی دارند که در قسمت آینده علم و فن، به تشریح آن خواهیم پرداخت.

بعضی اوقات در مدارهای هیدرولیکی احتیاج داریم، مقداری روغن در جایی تحت فشار ذخیره شود، تا در مواقع ضرورت مورد استفاده سیستم قرار گیرد، اینجاست که از آکومولاتور یا انباره در سیستم استفاده میشود. این قطعه هیدرولیکی علاوه بر ذخیره مقداری روغن، شوک های موجود در مدار هیدرولیک را نیز در خود دفع میکند.

این یک شیر یکطرفه است و همانطور که از اسمش پیداست، به روغن فقط در یک جهت (از راست به چپ) اجازه عبور میدهد. شیرهای یک طرفه به وفور در مدارهای هیدرولیکی به چشم میخورند، پس این تصویر را بخوبی به ذهن بسپارید!

هر مداری که در آن سیال تحت فشار جریان داشته باشد، نیاز به محافظت دارد. این محافظت توسط شیرهای فشار شکن یا رلیف ولو انجام میشود. با افزایش فشار بیش از یک حد مشخص در سمت چپ این شیر، روغن توسط شیر به سمت راست تخلیه میشود، و پس از کاهش فشار از آستانه تحریک، شیر مجدداً به حالت بسته باز میگردد.

گاهی در مدارهای هیدرولیک، لازم است مانعی در برابر جریان روغن قرار گیرد و از شدت جریان کاسته شود، گرچه این مانع به افزایش فشار لحظه ای منجر خواهد شد. به این مانع اوریفیس یا تنگنا گفته میشود.

در مداری های هیدرولیک، در بعضی قسمت ها شیرهای دستی وجود دارد که میتوان با پیچاندن آنها را باز یا بسته کرد. مثلاً برای نصب یا جدا کردن شیلنگ های روغن به یک چکش هیدرولیکی، این شیر هیدرولیک که عملکردی مانند یک شیر آب ساده دارد را با چنین شکلی در نقشه ها نمایش میدهند.

بعضی شیرهای هیدرولیکی ممکن است به سادگی شیر آب نباشند! به شیر هایی که برای کنترل و هدایت مسیر روغن به کار میروند، اسپول گفته میشود. اسپول ها انواع مختلفی دارند که ساده ترین آنها را در این شکل میبینید. ای اسپول دو وضعیت دارد، وضعیت سمت چپ که روغن در آن اجازه عبور پیدا نمیکند، و وضعیت سمت راست که به روغن اجازه عبور میدهد. جابجایی اسپول بین این دو وضعیت چگونه انجام میشود؟

در اکثر ماشین آلات از لیفتراک گرفته تا سنگین ترین بیل های هیدرولیکی، سیلندرها یا جک های بزرگ و کوچک هیدرولیکی هستند که نقش اصلی را در تبدیل جریان روغن به کار ایفا میکنند. به این اجزاء عملگر های خطی نیز گفته میشود، چرا که جریان روغن را به حرکت خطی راد جک تبدیل میکنند.

قدرت سیستم های هیدرولیکی تنها به تولید حرکات خطی راد یک جک ختم نمیشود، بسیاری از عملگرهای هیدرولیکی دورانی هستند، مثل گرداندن بالاتنه یک بیل هیدرولیکی. عملگرهای دورانی (هیدروموتورها) با این نماد در نقشه های هیدرولیکی نمایش داده میشود. تفاوت این نماد با نماد هیدروپمپ چیست؟

گاهی در سیستم های هیدرولیکی نیاز داریم که فشار روغن هیدرولیک را کاهش داده و در مداری که با فشار پایین تر عمل میکند مورد استفاده قرار دهیم. در این مواقع از یک شیر کاهنده فشار استفاده میکنیم. چه تفاوتی بین این شیر و شیر فشارشکن میبینید؟

حال میتوانیم با علائمی که آموختیم، یک مدار هیدرولیک ساده رسم کنیم، مداری که در آن یک هیدروپمپ روغن را از منبع روغن کشیده و به یک شیر ارسال میکند، شیر نیز که در واقع یک اسپول است ادامه جریان روغن به هیدروموتور یا جک را کنترل میکند. روغن در مسیر برگشت از یک فیلتر عبور میکند و آلودگی آن گرفته میشود و به مخزن باز میگردد. مدار ما حتماً برای ایمن بودن به یک شیر فشار شکن نیز نیاز خواهد داشت. ترسیم این مدار با شما!

گرچه درک کامل عملکرد یک ماشین نیاز به قدرت تحلیل کامل مدار آن دارد، اما قطعاً در این مسیر شناخت نماد های بکار رفته در نقشه نقطه شروع این مسیر خواهد بود. اکنون که با تعدادی از مهم ترین نماد های قطعات هیدرولیکی آشنا شده اید، میتوانید با اعتماد بنفس بیشتری به سراغ نقشه های هیدرولیکی که در دست دارید نگاه کرده و سعی نمایید از آنها سر در بیاورید، بدیهیست نقشه های ساده تر برای شروع مناسب ترند. هر یک از نماد های فوق میتوانند موضوع یک قسمت دیگر از سری مقالات آموزشی علم و فن باشند، به همین دلیل همراهی با ما در این سری مقالات میتواند تدریجاً این قابلیت را در علاقمندان تقویت کند.

نویسنده: حمیدرضا احراری