وضعیت گازهای خروجی موتور تا حد زیادی می تواند گویای عملکرد موتور باشد. موتور دیزل در حین کارکرد ماشین آلات (خصوصاً در ابتدای زیر بار رفتن) دود سیاه از اگزوز خارج میکند. هنگام شروع به کار دستگاه مثلا در حفاری توسط یک بیل هیدرولیکی، بارگیری باکت یک لودر یا جابجا کردن بوم یک دستگاه حفاری و … ، سیستم هیدرولیک بدلیل افزایش فشار و وجود دبی هیدرولیکی متناسب با شرایط آماده به کار درست تا قبل از شروع به کار، بار قابل توجهی را به موتور وارد میکند. در این وضعیت اصطلاحاً توان هیدرولیکی که برابر با حاصلضرب فشار کاری در دبی روغن میباشد، ناگهان افزایش می یابد. تامین کننده انرژی برای این عملیات موتور دیزل است که باید در هر وضعیتی توان بالاتر از توان هیدرولیکی را تامین کند تا زیر بار خاموش نشود. پس تعادل بین توان هیدرولیکی مورد نیاز سیستم هیدرولیک و توان مکانیکی تولید شده یک اصل اساسی است. به همین دلیل میتوان طبیعی دانست که در لحظه زیر بار رفتن موتور مقداری دود سیاه در گازهای خروجی موتور مشاهده شود، اما تداوم این دود سیاه برای زمان بیشتر قطعاً نشانه وجود عیب یا تنظیم نبودن موتور است و نیاز به بازدید و بررسی دارد. اقدامات زیر میتواند برای شناسایی عیب موجود مفید باشد:

• دود سیاه میتواند به دلیل سرد بودن موتور باشد، مطمئن شوید پس از گرم شدن موتور نیز دود سیاه تداوم پیدا میکند یا خیر.
• قریب به اتفاق دستگاه های امروزی مجهز به سیستم خود-عیب یابی هستند و در صورت بروز عیب معمولاً از طریق نمایش یک کد خطا به اپراتور هشدار داده میشود. مانیتور دستگاه را از این بابت چک کنید و در صورت وجود کد خطا، با مراجعه به اسناد فنی دستگاه علل احتمالی را بررسی کنید. برای این کار از نرم افزارهای عیب یابی نیز می توان بهره برد که اطلاعات کامل تری در مورد علل عیب و روش های رفع آن در اختیار قرار می دهند. در سیستم های سوخت رسانی برقی، خرابی سنسورهای بوست، دمای هوای ورودی، موقعیت میل لنگ و دیگر قطعات مرتبط با میزان و زمانبندی پاشش سوخت میتواند به بروز عیب دود سیاه منجر گردند.
• دود سیاه موتور نشانه احتراق ناقص است، به این معنی که مقداری از سوخت نتوانسته بطور کامل در فرآیند احتراق مشتعل شود. اولین عامل در احتراق ناقص سوخت، عدم تامین هوا به میزان مورد نیاز برای احتراق است. پس در باید سیستم هوارسانی را بازدید نمود. فیلتر هوا، جنت های منیفولد هوا، توربوشارژر (در صورت تنفس غیر طبیعی بودن موتور) و در نهایت مجموعه رادیاتور افترکولر از جمله مواردی هستند که بایست از نظر نشتی و ایراد در اتصالات به دقت مورد بررسی قرار گیرند. در صورتی که دستگاه به سنسور فشار بوست مجهز است، استفاده از مانیتور خود دستگاه و یا ابزار عیب یابی مربوطه برای مشاهده و پایش این فشار در دور های مختلف کاری می تواند نشاندهنده وضعیت عملکرد توربوشارژر و افترکولر باشد. ایراداتی مانند ایجاد نشتی روغن در توربوشارژر میتوانند بروز این عیب را باعث شود. همچنین افزایش لقی پره ها با حلزونی و خوردگی آنها میتواند به کاهش فشار بوست و دود سیاه منجر گردد.

• تنظیم توان هیدرولیکی و حفظ تناسب آن با توان مکانیکی موتور، بسته به تکنولوژی دستگاه میتواند به کمک رگلاتور های مکانیکی سنتی، سیستم های لیترونیک (الکترونیکی-هیدرولیکی) و یا رگلاتور های تمام الکترونیکی انجام شود. چک و تنظیم مجدد این سیستم ها قطعاً نیاز به تخصص و آشنایی دقیق دارد و به افراد کم تجربه به هیچ وجه توصیه نمیشود. اما به عنوان یک چک ساده، می توان فشار کاری دستگاه را در نظر گرفت. اطمینان حاصل کنید که فشار کاری دستگاه در سطح مجاز قرار دارد.
• اگر از کارکرد سیستم هوارسانی اطمینان حاصل کرده اید، ممکن است مشکل در عملکرد سیستم سوخت رسانی باشد. به عبارت دیگر اگر هوا به میزان کافی در محفظه احتراق تامین میشود، ممکن است سوخت بیش از حد باعث ایجاد دود سیاه شده باشد. نقش سیستم سوخت رسانی تامین سوخت متناسب با دور موتور مورد نظر اپراتور و شرایط کاری دستگاه است. اگر سیستم سوخت رسانی از نوع مکانیکی (ردیفی و یا آسیابی) باشد، میتوان با استفاده از برخی تنظیمات بر روی قسمت پمپ میزان سوخت تزریقی را تا حدودی کم نمود و بر اساس تغییر حاصله در گازهای خروجی و سرعت عملکرد ادوات نسبت به صحت عملکرد موتور و دستگاه اطمینان حاصل کرد. توجه داشته باشید که این امر حتماً باید توسط متخصص و بر اساس دستورالعمل ها انجام شود. در مورد دستگاه هایی که سیستم سوخت رسانی برقی مانند HPCR وHPIدارند امکان اعمال تنظیمات دستی بر روی پمپ انژکتور محدودتر است، اما مشخصاً در مورد سیستم PT و HPI تنظیمات صحیح سوزن ها بایست چک گردد. در خصوص موتورهایی با سیستم سوخت رسانی HPCR یا (ریل مشترک) تست نشتی ریل و نشتی سوزن راهی مناسب و اصولی برای اطمینان حاصل کردن از عدم نشت سوخت از سوزن به داخل محفظه احتراق است. استفاده از تست قطع سوزن (INJECTOR CUT-OUT) برای شناسایی سوزن معیوب در دستگاه هایی مجهز به سیستم سوخترسانی برقی نیز میتواند برای شناسایی و رفع عیب مفید باشد.

• اگر تمام امور فوق بدقت انجام شده و ایرادی مشاهده نگردد، احتمالاتی همچون تایمینگ ناصحیح استاتیک موتور (بدلیل قص در اسمبل کردن موتور) و دیگر مشکلات اساسی محتمل است.

نویسنده: حمیدرضا حراری