در یک دنیای ایده آل که در آن خبری از نشت ضد یخ در موتور دستگاه نیست، استفاده از یک ضدیخ با کیفیت دارای عمر کاری زیاد، ممکن است نیاز به سرویس و نگهداری در این خصوص را از میان ببرد. اما دنیای ما یک دنیای ایده آل نیست. در جایی که تنوع بسیار زیادی از ماشین های تجاری و دستگاه های عمرانی و معدنی به چشم میخورد، دانش استفاده از ضدیخ (که معمولاً بصورت ۵۰ به ۵۰ با آب مخلوط شده و در موتور دستگاه مورد استفاده قرار می گیرد) برای مدیران ماشین آلات که می توانند ترکیبات به کار رفته در این مواد را بخوبی آنالیز کرده و انتخاب صحیح داشته باشند بسیار حائز اهمیت می شود.

مبانی ضدیخ:

به طور معمول، اکثر ضدیخ های به کار رفته در موتورهای سنگین دیزل به میزان حدودی ۹۵ درصد از اتیلن گلیکول (یا پروپیلن گلیکول که کمتر سمی است) تشکیل شده اند. ۵ درصد دیگر را نیز آب و مواد افزودنی به خود اختصاص می دهد. فرمولاسیون ضدیخ ها بر اساس ترکیبات شیمیایی تشکیل دهنده افزودنی آنها تغییر می کند، اما می توان گفت که تمام مواد افزودنی در ضدیخ ها از وظایف مشترکی برخوردار هستند. وظایفی همچون مقاومت در برابر فرسایش، زنگ زدگی، تشکیل حباب های هوا و ضد اسید بودن که مثلاً برای حفاظت از جداره خارجی بوش پیستون که محل عبور عمده جریان مایع خنک کننده می باشد. در نبود این خواص، حتی سوراخ شدن جداره بوش پیستون در وضعیتی که موتور برای مدت طولانی خارج از استفاده باشد وجود خواهد داشت.

اصولاً ترکیبات ضد یخ به دو دسته کلی تقسیم می شوند که فرمولاسیون افزودنی های آنها متفاوت است:

• تکنولوژی افزودنی غیر اورگانیک (IAT)
• تکنولوژی اسید اورگانیک (OAT)

دسته دوم معمولاً با نام تجاری EXTENDED LIFE یا دارای عمر کاری بالاتر معرفی می شود. این دسته از ضدیخ ها با مخفف ELC در بازار شناخته می شوند. مضاف بر این دو دسته کلی، نوع سومی از ضدیخ ها نیز با نام HYBRID به بازار معرفی شده است. این دسته سوم با نام های تجاری OAT، HOAT در بازار در دسترس قرار گرفته اند و دارای یک یا چند نوع افزودنی غیر اورگانیک هستند تا عملکردهای خاصی از ضد یخ را تقویت کنند. این دسته از ضد یخ ها را در واقع می توان زیرمجموعه ای از ضدیخ های اورگانیک تلقی نمود.

در میان ضدیخ های هیبرید ELC OAT نوعی از افزودنی غیر اورگانیک نیرتیت به چشم می خورد که در ضدیخ های IAT عملکرد بسیار خوبی در جهت جلوگیری از تخلخل جداره بیرونی بوش (به دلیل تشکیل مواد خورنده اسیدی) داشته است. به ضدیخ اورگانیکی که حاوی افزودنی نیرتیت باشد NOAT گفته می شود.

هر یک از فرمولاسیون های مذکور برای کاربری های توصیه شده عملکرد قابل قبولی داشته اند. هر کدام از آنها دارای نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود هستند، اینکه بهترین انتخاب برای موتور مورد نظر شما کدام است تا حد زیادی به این مواردی همچون ترکیب بندی دستگاه یا ماشین، کاربرد آن، موارد استفاده و زمان بندی و نوع عملیات سرویس و نگهداری آن بستگی دارد. تولید کنندگان معتبر ضد یخ هر یک استانداردهای مختص خود را برای تعیین محصول مناسب با طیف متنوع ماشین آلات هدف خود را در اختیار مشتریان قرار می دهند تا امر انتخاب تسهیل گردد.

رنگ ضدیخ بیشتر از آنکه نشان دهنده ترکیبات تشکیل دهنده آن باشد به یک ابزار یازاریابی برای تولید کنندگان بدل شده است.

در دهه های گذشته که انواع IAT با توصیف تبلیغاتی “کاملاً فرمول بندی شده” (نشان دهنده تمایز آنها با ضدیخ های سنتی از لحاظ استفاده از افزودنی های متنوع) در موتور ماشین آلات سنگین مورد استفاده وسیع قرار می گرفتند. این انواع بر خلاف ضدیخ های سنتی که افزودنی لازم برای جلوگیری از سایش و تخلخل بوش پیستون را در خود نداشتند، از نیتریت استفاده می کنند. استفاده از نیتریت نیاز این ضدیخ ها به بازدیدهای دوره ای و حتی استفاده از افزودنی های مکمل SCA در صورت پایین آمدن سطح نیرتیت را تقویت می نمود. اگرچه استفاده از این نوع ضدیخ ها در برخی از موارد همچنان مانند قبل رایج است اما می توان گفت اقبال آنها رو به افول است. امروزه ضدیخ های با عمر کاری بالا، سهم بازار را از انواع مذکور گرفته اند.

ضدیخ های بر پایه OAT خالص از هیچ گونه نیتریت استفاده نمی کنند و به جای آن از خواص الکتروشیمیایی برای محافظت از نواحی بیرونی بوش پیستون بهره می برند. این فرآیند هیچ یک از افزودنی های دیگر موجود در انواع OAT را مصرف نمی کند، به همین دلیل نرخ افت میزان غلظت افزودنی ها در ضدیخ های OAT کاهش یافته و بسیاری از سازندگان ELC ادعا می کنند عمر کاری محصولاتشان در شرایط صحیح سرویس و نگهداری به بالاتر از ۱۲۰۰۰ ساعت و یا ۱۰ هزار کیلومتر رسیده است. مواد افزودنی در ضدیخ های OAT عموماً متشکل از اسید های خنثی اورگانیک (حاوی کربن) می باشند. صنعت تولید ضدیخ به طور محسوسی در مسیر تحول از ضدیخ های IAT به انواع OAT می باشد.

گردآوری و ترجمه: حمیدرضا احراری